بابەتەکانزانیاری گشتیژینگەگرنگ

هەموو شتێک دەربارەی نازخاتوونە پەڵە زەردەکانی کوردستان

نازخاتوونە یان مارە زەردەڵە یەکێکە لە جۆرەکانی خشۆک کە لە کانیاو و ڕووباری ناوچە شاخاویەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان و بەشێکی باشووری کوردستان دەژیی. ئەم ئاژەڵە بە ڕەنگە سەرنڕاکێشەکەی ناسراوە.

    نازخاتوونەنازخاتوونە

ناوی زانستی:
نیورۆرگوس مایکرۆسپیلۆتۆس (Neurergus microspilotus)

ناوە ناوخۆییەکانی (کوردی):

  •  نازخاتون
  • نازخاتونە
  • بوکی کانی
  • مارە زەردەڵە
  • بوکی کانیلە
  • کانیبۆک

دابەشکردنی جیهانی:
تەنها لە ڕۆژهەڵاتی و بەشێکی کەمی باشووری کوردستان

دابەشبوون لە کوردستان:

پارێزگای سنە بە چالاکترین شوێنی نیشتەجێبوونی ئەم جۆرە ئاژەڵە دادەنرێت. هەروەها ئەم جۆرە لە ناوچەکانی تری کوردستان پەرشوبڵاوی وەک شارەکانی بانە، سەقز، سەردەشت، بوکان، نەقدە، هەورامان و لە پارێزگاکانی دیکەی کوردستانیش وەک ورمێ و کرماشان بەدی کراوە.

ناوچەی بایۆلۆجی: 
لێواری ڕۆژئاوای دارستانەکانی شاخی زاگرۆس

نشینگە:

  • کانیاو
  • چەم
  • گۆم و حەوزی دروستکراوی مرۆڤ لە ناوچە شاخاویەکان
  • دارستان

ڕەنگی پشتەوە:
ڕەش یان قاوەیی زۆر تۆخ و پەڵەی زەرد کە لە سەرەوە تا کۆتایی کلک بڵاودەبێتەوە.

ڕەنگی ژێرەوەی جەستە:
تەواوی ڕووی چەناگە و ئەندامی جووڵەیی و ژێر کلکی پرتەقاڵییە

درێژی باڵا:
درێژی جەستە ٨٠ ملم – درێژی کلکی ٩٦ ملم (کۆی قەبارە ١٧٦ ملم)

خۆراک لە:

ئەم خشۆکانە گۆشتخۆرن و نزیکەی هەموو زیندەوەرانێک دەخۆن کە لەبەردەستدایە و دەتوانن بیگرن و قوتی بدەن. بە پێچەوانەی چۆلەکەکان، زۆربەی نازخاتوونەکان ددانی بچووکیان هەیە، ئەمەش یارمەتیان دەدات لە گرتنی نێچیر. ئەو بوونەوەرانەی کە ئەم خشۆکانە  دەیانخۆن بریتین لە هەموو جۆرە مێروو و جۆرەکانی وەک مێشوولە، جاڵجاڵۆکە، کرێش و ماسی بچووک، هەموو جۆرە کرم و مارمێلکە، و…  و کۆرپەی بوونەوەرە زیندووەکانی تر. هەندێک لەم خشۆکانە وەکو نازخاتوونە ڕەشەکان و نازخاتوونە پڵنگەکان لە ئەگەری کەمی خۆراکدا ڕوو لە خواردنی بێچووی جۆرەکانی تری نازخاتوون دەکەن.

بەخێوکردن:
لە سەرەتای بەهاردا دەچنە ناو شوێنەکانی زاوزێ و لە قووڵایی قووڵ و لە لێواری سەرچاوە ئاوییەکان نیشتەجێ دەبن.

جینۆم و جینات: 

ئەم خشۆکانە جینۆمی زۆر گەورەیان هەیە. قەبارەی جینۆمی سەلاماندەر لە نێوان 14 بۆ 120 ملیار جووتە نیوکلیۆتایدە بەپێی جۆرەکانیان، لەکاتێکدا جینۆمی مرۆڤ 3.2 ملیار جووت نیوکلیۆتایدی هەیە.

بەرزی شوێنی نیشتەجێبوون:
لانی کەم لە بەرزی ١١٠٠ مەتر و زۆرترین بەرزی ١٨٠٠ مەتر لە ئاستی دەریاوە دەژی.

دۆخی جۆرەکان:

نازخاتوونە پەڵە زەردەکانی کوردستان (Neurergus microspilotus) لە هەستیارترین جۆرەکاندایە و لە ئێستادا لەنێو ئەو جۆرانەدایە کە مەترسی لەناوچوونیان لەسەرە و لە لیستی سووری (IUCN، یەکێتی نێودەوڵەتی بۆ پاراستنی سروشت)دا پۆلێن کراوە.

هۆکارەکانی مەترسی لەسەر ئەم گیاندارە:

  • پەرەپێدانی کشتوکاڵی تەقلیدی و پیشەسازی
  • سووتاندنی دارستان و لەوەڕگە

چالاکیی ئاسایی ئەم ئاژەڵە:
ئەم دوورخراوە هەم لە ڕۆژ و هەم لە شەودا کاردەکات.

بەهای ئابووری و گرنگی نازخاتوونی پەڵە زەرد:
بە ژماردن و دیاریکردنی بەهای ئەم ئاژەڵە، دەتوانرێت بزانرێت کە مانەوەیان لە هەر جۆرە سوودێکی ئابووری ڕاستەوخۆ بەنرخترە.

گرنگی نازخاتوونی پەڵە زەرد:
ئەمڕۆ گەشتوگوزاری سروشت یەکێکە لە لقە قازانج بەخشەکانی پیشەسازی گەشتیاری، وڵاتانی کینیا و هیندستان و وڵاتانی کەم پێشکەوتوو داهاتێکی زۆری ساڵانەیان بەم شێوەیە بەدەستهێناوە.

سوودی پزیشکی:
توێژینەوەکان لەسەر توانای گەڕاندنەوەی ئەندامەکانی هەندێک لەم جۆرە ئاژەڵە، وەکو نازخاتوونی پەڵە زەرد، ئەگەری ئەوە بۆ مرۆڤ دەڕەخسێنێت کە لە داهاتوودا بتوانێت کۆدی بۆماوەیی و ئەناتۆمی ئەم میکانیزمە بەکاربهێنێت لەبری بەکارهێنانی ئەندامی دەستکرد یان نەشتەرگەری ئاڵۆز ته‌ندروستیت.

پێگەی پەروەردەیی و توێژینەوە:
دوورخراوەکان لە سەردەمی کۆنەوە لە بواری پەروەردە و توێژینەوەی زانستی و پزیشکیدا بەکارهێنراون، چونکە بەهۆی کەمی تەمەنی باڵغبوونیان و درووستکردنی نەوەیان لە ماوەیەکی کەمدا زۆر گونجاون بۆ توێژینەوە بۆماوەییەکان.

پێگە لە مۆزەخانە و باخچەی ئاژەڵان:
ئەم دوورخراوانە لە باخچە و مۆزەخانەکانی مێژووی سروشتیدا ئەرکی پەروەردەیییان هەیە کە مرۆڤەکان ئاشنا دەکەن و ئارەزووی پاراستنی گیانلەبەرە کێوییەکانی دەوروبەریان بەتایبەت منداڵان دەکەن.

پێگەی ئیکۆلۆژی: 
وەک بەشێک لە ئیکۆسیستەم، هەموو زیندەوەران بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ ڕۆڵ دەگێڕن لە کارکردنی ئیکۆسیستەمەکانی تر و خزمەتگوزاری بێشومار پێشکەش بە مرۆڤ دەکەن، لەوانەش سێ ئەرکی سەلامەندەکان:

  • ڕێگریکردن لە گەشەی ڕووەکەکان لە ئیکۆسیستەمی ئاوییدا
  • هەواگۆڕکێی شوێنە ئاوییەکان
  • کۆنترۆڵکردنی ئافاتە کشتوکاڵییەکان

سوود لە تۆڕی حەیات:
نازخاتوونەکان بەگشتی  وەک بەکارهێنەری لاوەکی ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕن لە زنجیرەی خۆراکدا، ئەوان کۆنترۆڵی دانیشتوانی کرمۆکە و مێرووە گەورەکان و زۆرێک لە زیانبەخشەکانی تر دەکەن و هەروەها سەرچاوەیەکی خۆراکی گرنگن بۆ زیندەوەرە ئاست بەرزەکانی تر بە درێژایی ژیانیان زنجیرەی خۆراکن .

 

سەرچاوە:کۆمەڵەی پاراستنی ژینگەی پاژین

Ismail nadimi

خوێندکاری زانستی ئەندازیاری دارستان لە زانکۆی سنە

پۆستی هاوشێوە

وەڵامێک بنووسە

پۆستی ئەلیکترۆنییەکەت بڵاوناکرێتەوە. خانە پێویستەکان دەستنیشانکراون بە *

Back to top button