بوژانەوەی ئابووری نائومێدکەری چین لە سەردەمی دوای پەتای کۆڤید-١٩ گومانی گەورەی لەسەر بنەماکانی گەشەسەندنی سەرنجڕاکێشی وڵاتەکە بەدرێژایی دەیان ساڵ دروستکردووە. هەروەها هەڵبژاردەیەکی قورسی خستۆتە بەردەم پەکین بۆ ساڵی ٢٠٢٤ و دواتر. کە دەبێ یان قەرزی زیاتر وەربگرێت، یان گەشەیەکی کەمتر بەدەستبهێنێت.
چاوەڕوانییەکان ئەوە بوون کە کاتێک چین ئەو سنووردارکردنە توندانەی هەڵگرت کە بۆ کۆنتڕۆڵکردنی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا سەپاندبووی، بەکارهێنەران بگەڕێنەوە بۆ مۆڵەکانی بازرگانی و ڕەوتی وەبەرهێنانی بیانی بەردەوام بێت و چالاکیی کارگەکان زیاد بکات، هەروەها زیادکردنی زەوی و فرۆشتنی خانووبەرە سەقامگیر بێت.
بەڵام کڕیارە چینییەکان لە پێشبینی دووبارەبوونەوەی ڕۆژە خراپەکاندا دەستیان بە پاشەکەوتکردن کردووە. کۆمپانیا بیانییەکان پارەکانیان لە بازاڕی چین کشاندۆتەوە. بەرهەمهێنەران ڕووبەڕووی دابەزینی خواستی کاڵا بونەتەوە لەلایەن ڕۆژئاواوە. دارایی حکومەتی ناوخۆیی لەرزۆک بووە و گەشەپێدەرانی خانووبەرە پارەیان نەداوەتەوە بانکەکان.
چاوەڕوانییەکان هەندێک پاساویان بۆ ئەو کەسانە دابین کرد کە هەمیشە مۆدێلی گەشەی چینیان خستۆتە ژێر پرسیارەوە.
ڕەخنەگرانی چین دەڵێن پەکین نەیتوانیوە ئابووری لە گەشەپێدانی سەرکردایەتی بیناسازییەوە بگۆڕێت بۆ گەشەکردن بە سەرکردایەتی بەکاربردن. لەکاتێکدا دەبوو دە ساڵ لەمەوبەر ئەو کارە بکات. لەو کاتەوە قەرزەکان لە ئابووری زیاتر بوون، تا ئەو ڕادەیەی کە حکومەتە ناوخۆییەکان و کۆمپانیاکانی خانووبەرە لە ئێستادا لە کێشەدان بۆ پێدانی خزمەتگوزاری قەرزەکانیان.
داڕێژەرانی سیاسەتی چین ئەمساڵ بەڵێنیان دا کە بەکاربردن بەرز بکەنەوە و پشتبەستنی ئابووری بە کەرتی خانووبەرە کەم بکەنەوە. پەکین ئاڕاستەی بانکەکان دەکات کە قەرزی زیاتر بدەن بە پیشەسازییە پێشکەوتووەکان جگە لە خانووبەرە.
بەڵام نەخشەڕێگایەکی کۆنکرێتی درێژخایەن بۆ یەکلاییکردنەوەی قەرزەکان و داڕشتنەوەی ئابووری هێشتا بە زەحمەتە.
چین هەر هەڵبژاردنێک بکات، دەبێت پیربوون و بچووکبوونەوەی دانیشتوان و ژینگەی جیۆپۆلەتیکی سەخت لە ژێر ڕۆشنایی زیادبوونی دڵەڕاوکێی ڕۆژئاوا سەبارەت بە مامەڵەکردن لەگەڵ ئەو وڵاتەی کە دووەم گەورەترین ئابوورییە لە جیهاندا، لەبەرچاو بگرێت.
بۆچی ئەم بابەتە گرنگە؟
پێدەچێت ئابووری چین لە ساڵی 2023دا نزیکەی 5% گەشە بکات. ئەمەش لە خێرایی گەشەی ئابووری جیهانی زیاترە. بەڵام لە ژێر ئەم مانشێتەدا ئەو ڕاستییە هەیە کە چین زیاتر لە ٤٠%ی بەرهەمەکانی وەبەرهێنان دەکات. کە دوو ئەوەندەی ئەمریکا وەبەرهێنانی هەیە. ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە بەشێکی بەرچاوی گەشەی نییە.
ئەمەش بەو مانایەیە کە زۆرێک لە چینییەکان هەست بەو گەشەکردنە ناکەن کە بەدەست هاتووە. ڕێژەی بێکاریی گەنجان لە مانگی حوزەیرانی ڕابردوودا 21%ی تێپەڕاند، ئەمەش دوا داتایە کە حکومەتی چین بڵاوی کردۆتەوە، ئەمەش مشتومڕێکی زۆری بەدوای خۆیدا هێنا.
دەرچووانی زانکۆ کە بۆ هەلی کار لە ئابووری پێشکەوتوودا خوێندوویانە، ئێستا لە کارە کەم لێهاتووییەکان کار دەکەن بۆ ئەوەی بتوانن بژێوی ژیانیان دابین بکەن. لە کاتێکدا کرێی ئەوانی دیکە دەبڕدرێت. خاوەن ماڵەکان هەست بە هەژاری دەکەن لە ئابوورییەکدا کە 70%ی سامانی ماڵەکان لە خانووبەرەدا دانراوە. تەنانەت لە یەکێک لە کەمترین خاڵە گەشاوەکانی ئابووریدا، کە کەرتی ئۆتۆمبێلی کارەباییە، شەڕی نرخەکان ناڕەحەتی بۆ دابینکەران و کرێکاران دروستکردووە.
شرۆڤەکاران دەڵێن ڕەشبینی نەتەوەیی ڕەنگە شی جینپینگ سەرۆک کۆمار بخاتە بەردەم مەترسییەکانی پەیوەست بە سەقامگیری کۆمەڵایەتی. ئەمەش بە شێوەیەکی بەرفراوان هەست پێدەکرێت. چونکە زۆربەی پیشەسازییە جیهانییەکان زۆر پشت بە دابینکەران دەبەستن لە چین. ئەفریقا و ئەمریکای لاتین پشت بە چین دەبەستن بۆ کڕینی کاڵا سەرەتاییەکانیان و پارەدارکردنی پیشەسازیکردنیان.
بارودۆخی ئابووری چین لە 2024 چۆن دەبێت؟
ئەو کێشانەی ڕووبەڕووی چین دەبێتەوە کاتێکی کەمی پێدەبەخشێت پێش ئەوەی ناچار بێت هەندێک هەڵبژاردنی قورس بکات. داڕێژەرانی سیاسەت ئارەزووی گۆڕینی پێکهاتەی ئابووری دەکەن، بەڵام چاکسازی هەمیشە لە چین قورس بووە.
هەوڵەکان بۆ بەرزکردنەوەی خۆشگوزەرانی سەدان ملیۆن کرێکاری کۆچبەری گوندنشین، کە بەپێی هەندێک خەمڵاندن دەتوانن 1.7%ی بەرهەمی ناوخۆیی زیاد بکەن ئەگەر لە هەمان خزمەتگوزارییە گشتیەکانی دانیشتوانی شارەکانیان بەهرەمەند بن، لە ئێستادا بەهۆی نیگەرانییەکان لە سەقامگیری کۆمەڵایەتی و تێچوونەکان وەستاوە. هەوڵەکانی چین بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی کەرتی خانووبەرە و قەرزەکانی ڕووبەڕووی نیگەرانی هاوشێوە دەبنەوە.
ئابووریناسان دەڵێن هەریەکێک لەم بژاردانە دەتوانێت بە مانای گەشەسەندنی لاواز بێت لە داهاتوودا. بەڵام لە ئێستادا پێدەچێت چین ئامادە نەبێت هەڵبژاردنێک بکات کە گەشەکردن بکاتە قوربانی چاکسازی.
ڕاوێژکارانی حکومەت داوای ئامانجی گەشەکردن بە ڕێژەی ٥% بۆ ساڵی داهاتوو دەکەن. ئەم ڕێژەیە لەگەڵ ئامانجەکەی لە ساڵی ٢٠٢٣دا یەکدەگرێتەوە، بەڵام ساڵانە هەمان ستایش وەرناگرێت کاتێک بەراورد دەکرێت بە وەستانەکەی کە بەهۆی دابەزینی ئابووری لە ساڵی ٢٠٢٢دا دروست بووە.
ڕەنگە ئامانجێکی لەو شێوەیە چین بەرەو قەرزی زیاتر پاڵ بنێت. جۆرێک لە سووککردنی دارایی کە وایکرد کۆمپانیای موودیز پێشبینییەکانی بۆ ڕیزبەندی قەرزی چین بۆ نێگەتیڤ لە مانگی کانوونی دووەمی ئەمساڵدا دابەزێنێت. ئەمەش پاڵ بە پشکەکانی چینەوە ناوە کە نزمترین ئاستی خۆیان لە ماوەی ٥ ساڵدا تۆمار بکەن.
چۆنیەتی خەرجکردنی داراییەکانی حکومەتی چین ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە ئایا پەکین ڕێبازەکەی دەگۆڕێت، یان دوو هێندە دابەزینی مۆدێلێکی گەشەکردن دەکات کە زۆر کەس ترسیان هەیە کۆتایی نەهاتبێت.
